Kompetencje UE w dziedzinie klimatu

Unia Europejska ma wyłącznie te kompetencje (uprawnienia), które nadały jest państwa członkowskie UE za pośrednictwem traktatów. Pozostałe kompetencje leżą w gestii państw członkowskich.

Zgodnie z art. 11 i art. 191–193 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) UE jest uprawniona do działania we wszystkich obszarach polityki w dziedzinie środowiska, w tym w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu. Granice działań unijnych wyznacza zasada pomocniczości.

Przeciwdziałanie zmianie klimatu należy do kompetencji dzielonych: zarówno UE, jak i państwa członkowskie mogą przyjmować prawnie wiążące przepisy. Jednak państwa członkowskie mogą to zrobić jedynie wówczas, gdy UE nie skorzysta z prawa do realizowania swojej kompetencji lub wyraźnie zaprzestanie z niego korzystać.  W każdym z państw pewne obszary polityki mogą należeć do kompetencji władz lokalnych bądź regionalnych.

Państwa członkowskie są też odpowiedzialne za wykonywanie przepisów UE na swoim terytorium.

Zgodnie z unijnym prawem o klimacie UE ma prawny obowiązek osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Obowiązek ten obejmuje cel pośredni zakładający redukcję emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r.

Państwa członkowskie mogą przyjąć bardziej ambitne cele pośrednie. Mogą one również same określić sposoby redukcji emisji na swoim terytorium.

W różnych sektorach istnieją różne podejścia do redukcji emisji.

Za pośrednictwem EU ETS UE określiła limit całkowitych emisji z niektórych sektorów, zwłaszcza sektora dostaw energii, sektorów energochłonnych i lotnictwa. Utworzyła ona jednocześnie rynek uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, ustalając tym samym opłaty za emisje.

Zapewnienie funkcjonowania EU ETS należy do kompetencji dzielonych:

• Komisja podejmuje działania wtedy, gdy trzeba zapewnić jednakowe warunki wdrażania na szczeblu unijnym, aby wypracować ujednolicone podejście we wszystkich państwach członkowskich, np. przy ustalaniu przydziałów bezpłatnych uprawnień oraz do celów monitorowania, sprawozdawczości i weryfikowania emisji.
• Państwa członkowskie ustalają przydziały dla swoich zakładów przemysłowych, a także śledzą i zatwierdzają rzeczywiste emisje zgodnie z przyznanymi ilościami. Niektóre z państw prowadzą platformy aukcyjne. Państwa członkowskie przeznaczają także dochody z ETS na działania w dziedzinie klimatu.

Rozporządzenie w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego dotyczy emisji w branży transportowej na poziomie krajowym (z wyłączeniem lotnictwa), w budownictwie, rolnictwie, gospodarowaniu odpadami i w małych zakładach przemysłowych w UE. Do 2030 r. emisje mają zostać zmniejszone o 40 proc. w porównaniu z poziomem w 2005 r.

Wszystkie państwa członkowskie prowadzą działania w tym kierunku, przy czym cele krajowe wynoszą od -10 proc. do -50 proc. W dążeniu do tych celów państwa członkowskie stosują kombinację środków unijnych i krajowych. W każdym z państw niektóre z tych obszarów mogą należeć do kompetencji władz lokalnych bądź regionalnych.

W rozporządzeniu LULUCF określono unijny cel dotyczący pochłaniania dwutlenku węgla netto przez naturalne pochłaniacze. Wynosi on -310 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla do 2030 r. Każde państwo członkowskie ma własne cele szczegółowe.

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za dbanie o usuwanie dwutlenku węgla i intensyfikację tego procesu, aby możliwe było osiągnięcie nowego celu UE. Państwa te dysponują wieloma środkami w celu poprawy gospodarowania gruntami, w tym zrównoważoną gospodarką leśną czy ponownym nawadnianiem torfowisk. Aktualizują swoje plany strategiczne w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR), aby odzwierciedlić ambitniejsze cele dotyczące sektora gruntów.

Wszystkie nowe samochody osobowe i dostawcze sprzedawane w UE od 1 stycznia 2035 r. muszą być pojazdami bezemisyjnymi. Od 2030 r. obowiązują natomiast konkretne cele w zakresie redukcji emisji w porównaniu z poziomami z 2021 r. W odniesieniu do każdego producenta ustalane są również cele indywidualne.

Państwa członkowskie mają do odegrania kluczową rolę, jako że powodzenie tej nowej polityki zależeć będzie od wzrostu liczby stacji ładowania samochodów elektrycznych w całej Europie. W ramach rozporządzenia dotyczącego rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych państwa członkowskie, przy wsparciu władz lokalnych, będą zwiększać zdolności w zakresie ładowania odpowiednio do wielkości sprzedaży samochodów bezemisyjnych oraz budować stacje ładowania i punkty tankowania paliw w regularnych odstępach na głównych autostradach.

Oprócz wprowadzania przepisów UE oferuje także wsparcie finansowe państwom członkowskim, miastom, regionom, przedsiębiorstwom i grupom szczególnie wrażliwym, aby ułatwić im transformację ekologiczną. Unijne wsparcie finansowe pochodzi ze środków różnych programów, takich jak program LIFE, Społeczny Fundusz Klimatyczny, fundusz innowacyjny i fundusz modernizacyjny.