Skutki zmiany klimatu

Kryzys klimatyczny spowodował wzrost średniej globalnej temperatury i prowadzi do częstszych przypadków skrajnie wysokich temperatur, które nazywamy falami upałów. Wyższa temperatura może zwiększać umieralność, zmniejszać produktywność i powodować szkody dla infrastruktury. Najmocniej ucierpią na tym słabsi członkowie społeczeństwa, tacy jak osoby starsze i niemowlęta.

Oczekuje się, że wyższe temperatury spowodują także geograficzne przesunięcie stref klimatycznych. Zmiany te wpływają na rozmieszczenie i liczebność wielu gatunków roślin i zwierząt, które już teraz znajdują się pod presją związaną z utratą siedlisk i zanieczyszczeniem środowiska.

Wzrost temperatury może także wpłynąć na fenologię – zachowanie i cykl życia gatunków zwierząt i roślin. To z kolei może przyczynić się do zwiększenia liczby szkodników i gatunków inwazyjnych, a także częstszego występowania niektórych chorób u ludzi.

Jednocześnie może dojść do zmniejszenia plonów oraz rentowności działalności rolnej i produkcji zwierząt, a także do osłabienia zdolności ekosystemów do zapewniania ważnych usług i dóbr (takich jak dostarczanie czystej wody lub chłodnego i czystego powietrza).

Wyższe temperatury wzmagają parowanie wody, co w połączeniu z brakiem opadów zwiększa ryzyko wystąpienia dotkliwych okresów suszy.

Skrajnie niskie temperatury (fale zimna, mroźne dni) mogą zdarzać się rzadziej w Europie. Globalne ocieplenie wpływa jednak na przewidywalność zdarzeń pogodowych, a co za tym idzie – naszą zdolność do skutecznego reagowania na nie.

W wyniku zmieniającego się klimatu już teraz w wielu europejskich regionach wzrasta częstotliwość i dotkliwość występujących zjawisk suszy, a także wydłuża się okres ich trwania. Susza to nietypowy i przejściowy deficyt dostępności wody spowodowany jednoczesnym brakiem opadów i zwiększonym parowaniem (wynikającym z wysokich temperatur). Jest to zjawisko odmienne od niedoboru wody, czyli strukturalnego, całorocznego braku słodkiej wody, wynikającego z jej nadmiernego zużycia.

Susze często wywołują efekt domina, na przykład w odniesieniu do infrastruktury transportowej, rolnictwa, leśnictwa, gospodarki wodnej i różnorodności biologicznej. Powodują obniżenie poziomu wody w rzekach i poziomu wód gruntowych, hamują wzrost drzew i upraw, skutkują intensyfikacją ataków szkodników oraz sprzyjają pożarom środowiskowym.

W Europie straty spowodowane przez suszę szacuje się na około 9 mld euro rocznie i dotyczą one głównie rolnictwa, energetyki i publicznych sieci wodociągowych. Coraz częściej na naszym kontynencie występują ekstremalne susze, które przynoszą coraz większe szkody.

Przewiduje się, że przy wzroście średniej temperatury na świecie o 3°C susze będą zdarzały się dwukrotnie częściej, a wartość bezwzględna rocznych strat wynikających z suszy w Europie wzrośnie do 40 mld euro. Skutki tych zmian będą najbardziej odczuwalne w regionach śródziemnomorskim i atlantyckim. W związku z częstszymi i cięższymi okresami suszy wydłuży się sezon pożarowy, a pożary roślinności będą intensywniejsze, zwłaszcza w regionie śródziemnomorskim. Zmiana klimatu powoduje także poszerzenie obszaru narażonego na ryzyko wystąpienia takich pożarów. Regiony, które dotychczas nie były zagrożone pożarem, mogą stać się obszarami ryzyka.

Wraz z ocieplaniem się klimatu zmieniają się poziomy opadów, zwiększa się parowanie, topnieją lodowce i podnosi się poziom mórz. Wszystkie te czynniki wpływają na dostępność słodkiej wody.

Należy się spodziewać, że nawracające i bardziej dotkliwe susze oraz wyższa temperatura wody doprowadzą do pogorszenia jakości wody. Takie warunki sprzyjają rozwojowi toksycznego planktonu i bakterii, co pogłębi problem niedoborów wody wywołany w znacznej mierze przez działalność człowieka.

Częstsze oberwania chmury (nagłe ekstremalne opady) również mogą wpływać na jakość i ilość dostępnej wody słodkiej, ponieważ wody opadowe mogą prowadzić do przedostawania się nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych.

Rzeki w Europie mają zwykle swoje źródła w obszarach górskich, a 40 proc. słodkiej wody w Europie pochodzi z Alp. Zmiany w dynamice pokrywy śnieżnej i lodowców oraz w strukturze opadów mogą skutkować przejściowymi niedoborami wody na całym kontynencie. Z kolei zmiany w przepływie rzek spowodowane suszą mogą też wpływać na żeglugę śródlądową i produkcję energii hydroelektrycznej.

W związku ze zmianą klimatu na wielu obszarach trzeba się spodziewać zwiększenia opadów. Wzmożone opady deszczu trwające dłuższy czas będą prowadzić głównie do powodzi rzecznych, natomiast krótkotrwałe, intensywne oberwania chmury mogą skutkować powodziami opadowymi, w przypadku których ekstremalne opady deszczu powodują zalanie terenu bez wylewu żadnego zbiornika wodnego.

Powodzie rzeczne to dość powszechna klęska żywiołowa w Europie. W ostatnich trzydziestu latach takie powodzie oraz towarzyszące im burze spowodowały śmierć wielu osób, przyniosły dotkliwe szkody dla milionów ludzi i ogromne straty gospodarcze. W najbliższych latach zmiana klimatu prawdopodobnie zwiększy częstotliwość powodzi na całym kontynencie.

Przewiduje się, że w związku z wyższymi temperaturami ulewne deszcze będą występowały bardziej regularnie i będą bardziej intensywne, a w całej Europie częściej będzie dochodziło do gwałtownych powodzi.

W niektórych regionach pewne zagrożenia, takie jak wczesnowiosenne powodzie, mogą się zmniejszyć w krótkim okresie dzięki mniejszym opadom śniegu w zimie, ale zwiększone ryzyko powodzi gwałtownych na obszarach górskich, przeciążających cały system rzeczny, może zneutralizować te skutki w perspektywie średnioterminowej.

Poziom mórz podnosi się nieustannie od dwudziestego wieku, a w ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy wzmożoną tendencję w tym zakresie.

Wynika to głównie z rozszerzalności cieplnej oceanów spowodowanej ociepleniem. Ale wpływ na to ma także topnienie lodowców i lądolodu antarktycznego. Zgodnie z przewidywaniami do końca tego wieku poziom mórz w Europie podniesie się średnio o 60–80 cm, co zależeć będzie przede wszystkim od tempa topnienia lądolodu antarktycznego.

Około jedna trzecia populacji UE mieszka w odległości do 50 km od wybrzeża, a obszary te odpowiadają za ponad 30 proc. całkowitego PKB w Unii. Łączna wartość ekonomiczna aktywów znajdujących się w odległości 500 m od europejskich mórz wynosi od 500 mld do 1 bln euro.

Podobnie jak inne skutki zmieniającego się klimatu podnoszenie się poziomu mórz zwiększy ryzyko powodzi i erozji wzdłuż wybrzeży, co będzie miało istotne konsekwencje dla ludzi, infrastruktury, przedsiębiorstw i przyrody na tych obszarach.

Ponadto przewiduje się, że wzrost poziomu mórz doprowadzi do zmniejszenia ilości dostępnej wody słodkiej, ponieważ woda morska wdziera się głębiej do podziemnych wód warstwy wodonośnej. Prawdopodobnie spowoduje to także znacznie większą intruzję wody słonej do zbiorników słodkowodnych, przynosząc negatywne skutki dla rolnictwa i dostaw wody pitnej.

Wpłynie to również na bioróżnorodność siedlisk przybrzeżnych oraz usługi i dobra, które te siedliska zapewniają. Zniknie wiele terenów podmokłych, co spowoduje zagrożenie dla unikatowych gatunków ptaków i roślin oraz utratę naturalnej ochrony przed falami sztormowymi, jaką tereny te zapewniają.

Zmiana klimatu postępuje tak szybko, że wiele gatunków roślin i zwierząt nie jest w stanie się do niej przystosować. Istnieją niezbite dowody wskazujące na to, że różnorodność biologiczna już reaguje na zmiany klimatu i że proces ten będzie postępował. Bezpośrednie skutki dla bioróżnorodności obejmują zmiany fenologii (zachowania i cyklu życia gatunków zwierząt i roślin), liczebności i rozmieszczenia gatunków, składu populacji, struktury siedlisk i procesów ekosystemowych.

Zmiana klimatu wpływa na bioróżnorodność również pośrednio, za sprawą zmian w sposobie użytkowania gruntów i innych zasobów. A skutki pośrednie – ze względu na ich skalę, zakres i szybkość, z jaką się urzeczywistniają – mogą być bardziej szkodliwe niż te bezpośrednie. Obejmują one: fragmentację i utratę siedlisk nadmierną eksploatację zasobów zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby oraz rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych. Skutki te dodatkowo obniżą odporność ekosystemów na zmianę klimatu i ich zdolność do zapewniania podstawowych usług, takich jak regulacja klimatu, dostarczanie żywności, czystego powietrza i czystej wody, a także zapobieganie powodziom i erozji.

Zmiana klimatu może nasilić negatywne zjawiska, takie jak erozja, spadek zawartości materii organicznej, zasolenie, utrata różnorodności biologicznej gleby, osuwanie się ziemi, pustynnienie i powodzie. Wpływ zmiany klimatu na składowanie dwutlenku węgla w glebie może być związany ze zmieniającym się stężeniem CO2 w atmosferze, wzrostem temperatury i zmianami w strukturze opadów atmosferycznych Zjawiska związane z klimatem, takie jak ekstremalne opady, szybko topniejący śnieg czy lód, wysokie przepływy rzek, a także częstsze susze, przyczyniają się do degradacji gleby. Istotną role odgrywają tu także wylesianie i inne rodzaje działalności człowieka (np. rolnictwo, narciarstwo). Oczekuje się, że w wyniku intruzji wody morskiej spowodowanej podnoszącym się poziomem mórz i (okresowo) niskimi przepływami rzecznymi na obszarach przybrzeżnych zwiększy się ilość gleb zasolonych.

Przewiduje się, że zmiana klimatu doprowadzi do poważnych zakłóceń w dostępności wody w całej Europie ze względu na mniejszą przewidywalność opadów i bardziej intensywne burze. W rezultacie można się spodziewać większych niedoborów wody, zwłaszcza w południowej i południowo-wschodniej Europie, oraz zwiększonego ryzyka powodzi na znacznej części kontynentu. Wynikające z tego zmiany będą miały wpływ na wiele regionów lądowych i morskich, a także na wiele różnych środowisk naturalnych i gatunków.

Jednym z głównych parametrów mówiących o ogólnym stanie ekosystemów wodnych jest temperatura wody: organizmy wodne tolerują tylko określony zakres temperatur. Zmiana klimatu spowodowała wzrost temperatury wody w rzekach i jeziorach oraz zmniejszenie pokrywy lodowej, wpływając niekorzystnie na jakość wody i ekosystemy słodkowodne.

Skutki zmieniającego się klimatu, takie jak wzrost temperatury powierzchni morza, zakwaszenie oceanów oraz zmiany rozkładu prądów i kierunków wiatrów, znacząco zmodyfikują fizyczny i biologiczny skład oceanów. Zmiany temperatury i cyrkulacji oceanicznej mogą zaburzyć geograficzne rozmieszczenie ryb. Rosnąca temperatura wody w morzu może również sprzyjać rozprzestrzenianiu się gatunków obcych na regiony, w których dotychczas nie były one w stanie przetrwać. Przykładowo zakwaszenie oceanów będzie miało wpływ na różne organizmy produkujące węglan wapnia. Te wszystkie zmiany pociągną za sobą nieuniknione skutki dla ekosystemów przybrzeżnych i morskich, w efekcie powodując poważne konsekwencje społeczno-gospodarcze dla wielu regionów.

Zmiana klimatu stanowi duże zagrożenie nie tylko dla zdrowia ludzkiego, ale także dla zdrowia zwierząt i roślin. Wprawdzie zmieniający się klimat nie powoduje zbyt wielu nowych lub nieznanych zagrożeń dla zdrowia, ale dotychczasowe skutki ulegną nasileniu i będą bardziej dotkliwe.

Wśród najważniejszych prognozowanych skutków zdrowotnych przyszłych zmian klimatu można wymienić:

1. wzrost umieralności (liczby zgonów) i chorobowości (częstotliwości występowania przypadków choroby) związanych z wysokimi temperaturami latem
2. spadek umieralności (liczby zgonów) i chorobowości (częstotliwości występowania przypadków choroby) związanych z niskimi temperaturami zimą
3. zwiększone ryzyko wypadków spowodowanych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi (powodziami, pożarami i burzami) oraz większy wpływ tych zjawisk na ogólne samopoczucie
4. zmiany w oddziaływaniu chorób, np. chorób przenoszonych przez wektory, gryzonie, wodę lub żywność
5. zmiany rozmieszczenia sezonowego niektórych wywołujących alergię gatunków pyłków, zasięgu występowania wirusów, szkodników i chorób
6. pojawiające się nowe i powracające choroby zwierząt stanowiące coraz większe wyzwanie dla zdrowia zwierząt i ludzi w Europie w związku z wirusowymi chorobami odzwierzęcymi i chorobami wektorowymi
7. pojawiające się nowe i powracające szkodniki roślin (owady, patogeny i inne agrofagi) oraz choroby roślin wyniszczające lasy i uprawy
8. zagrożenia związane ze zmianą jakości powietrza i warstwy ozonowej.

Na skutki zmiany klimatu najbardziej narażone są osoby zamieszkujące obszary miejskie o niskich dochodach i słabo rozwiniętej infrastrukturze oraz, mówiąc ogólnie, grupy społeczne o niewielkim majątku i niższych dochodach. Jednocześnie grupy te są gorzej przygotowane do stawienia czoła tym skutkom.

Zmiana klimatu może wywierać nieproporcjonalnie większy wpływ na kobiety, które znajdują się też w trudniejszej sytuacji, gdy konieczne są kosztowne działania przystosowawcze. Jednocześnie kobiety odgrywają kluczową rolę w procesie adaptacji i ogólnie zrównoważonych praktykach.

 Do grup najbardziej narażonych na ryzyko klimatyczne należą osoby bezrobotne i marginalizowane społecznie.

Społeczeństwo Europy, w różnym stopniu dotknięte ograniczoną mobilnością lub problemami zdrowotnymi, starzeje się, co oznacza, że większa część populacji będzie wrażliwa na zmiany klimatu.

Ponadto zmiana klimatu zaczęła już wywierać wpływ na przesiedlenia i migrację. Chociaż klimat jest tylko jednym z kilku czynników skłaniających do przesiedleń i migracji, zjawisko to dotyka w znacznym stopniu wiele krajów partnerskich będących na drodze do zrównoważonego rozwoju. Ich mieszkańcy są często w dużym stopniu zależni od środowiska naturalnego i dysponują mniejszymi środkami finansowymi, aby radzić sobie ze zmieniającym się klimatem.

Skutki wzrostu temperatury, zmiany struktur opadów atmosferycznych lub podnoszenia się poziomu mórz negatywnie wpłyną – bezpośrednio lub pośrednio – na wydajność i rentowność wszystkich sektorów gospodarki we wszystkich państwach członkowskich UE, co będzie miało implikacje także dla rynku pracy.

Zmiana klimatu może niekorzystnie wpłynąć na dostępność siły roboczej ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia ludności i dodatkowe ograniczenia związane z higieną pracy (wyższa temperatura w miejscu pracy, częstsze i bardziej intensywne zagrożenia naturalne uniemożliwiające dotarcie do miejsca pracy).

Ponadto niektóre sektory gospodarki są bardzo wrażliwe na skutki zmiany klimatu ze względu na ich zależność od stabilnych warunków klimatycznych. W wyniku zmiany klimatu spodziewane są przesunięcia produkcji sektorowej, na przykład w rolnictwie i turystyce.

Duże inwestycje w działania na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu, takie jak umocnienia nadbrzeżne, budynków i (zielonej) infrastruktury, gospodarka wodna i przenoszenie narażonych społeczności, mogą stworzyć możliwości zatrudnienia i uzyskania dochodu. Nadal jednak nie ma pewności co do ewentualnych efektów takich inwestycji w zakresie tworzenia miejsc pracy w ujęciu netto. Aby wykorzystać te możliwości, konieczne będzie podniesienie kwalifikacji siły roboczej.

Zmniejszanie wrażliwości na zmianę klimatu i wdrażanie środków na rzecz przystosowania się do niej to nie tylko zadanie i odpowiedzialność rządów. Skala zmian klimatycznych wymaga współpracy podmiotów publicznych i prywatnych w celu zmniejszenia wrażliwości na zmianę klimatu i przystosowania się do jej skutków. Nie wszystkie zainteresowane strony mają jednak świadomość i wiedzę na temat swojej wrażliwości oraz działań, jakie mogą podjąć, aby aktywnie przystosowywać się do zmieniającego się klimatu. Dlatego edukacja i podnoszenie świadomości są tak ważnymi elementami procesu adaptacji, który pozwoli nam poradzić sobie ze skutkami zmiany klimatu, zwiększyć zdolności przystosowawcze i zmniejszyć ogólną wrażliwość klimatyczną.

Skutki zmiany klimatu są szczególnie istotne dla infrastruktury i budynków, zważywszy na ich długi okres eksploatacji i wysokie koszty początkowe, a także na ich zasadniczą rolę w funkcjonowaniu naszych społeczeństw i gospodarek.

Budynki i infrastruktura mogą być wrażliwe na zmiany klimatu ze względu na swoją konstrukcję (niska odporność na burze) lub lokalizację (np. na obszarach zagrożonych powodziami, osunięciami ziemi, lawinami). Mogą one bowiem ulec uszkodzeniu lub stać się niezdatne do użytku z powodu zmiennych warunków klimatycznych lub ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak: podnoszący się poziom mórz, ekstremalne opady i powodzie, skrajnie wysokie lub niskie temperatury, intensywne opady śniegu, silne wiatry itp.

Konsekwencje zmiany klimatu dla budynków i infrastruktury będą się różnić w zależności od regionu.

Zagrożenia klimatyczne dla europejskiego systemu energetycznego już istnieją i zgodnie z prognozami będą narastać. Oczekuje się, że zmiana klimatu spowoduje zmniejszenie zapotrzebowania na ogrzewanie w północnej i północno-zachodniej części Europy oraz znaczny wzrost zapotrzebowania na energię do celów chłodzenia na południu kontynentu, co może jeszcze bardziej nasilić problem szczytów zapotrzebowania na energię elektryczną w okresie letnim.

Intensywniejsze i częstsze fale upałów spowodują zmiany w strukturze podaży i popytu na energię, często w przeciwnych kierunkach. Dalszy wzrost temperatury i susze mogą ograniczyć dostępność wody chłodzącej dla elektrowni cieplnych w lecie (obniżając podaż energii), podczas gdy zapotrzebowanie na klimatyzację wzrośnie.

Ponadto występujące częściej i na większą skalę ekstremalne zjawiska pogodowe spowodują zagrożenia dla fizycznej infrastruktury energetycznej: napowietrznych linii przesyłowych i dystrybucyjnych, ale też transformatorów czy podstacji.

Zmiana klimatu przynosi także niepewność co do typów pogody w różnych częściach Europy. W dłuższej perspektywie ma to bezpośredni negatywny wpływ na produkcję energii odnawialnej. Przykładem mogą być mniejsza ilość słońca lub wiatru na obszarach, gdzie zwykle jest ich więcej, lub upały i susze wpływające na uprawy przeznaczone do produkcji energii z biomasy.

Przewiduje się, że zmiana i zmienność klimatu będą miały znaczący wpływ na produkcję rolną, zarówno jeśli chodzi o plony, jak i miejsca, w których można uprawiać różne rośliny. Sezon uprawy wydłużył się, a zgodnie z prognozami ma ulec dalszemu wydłużeniu ze względu na wcześniejsze rozpoczęcie wzrostu wiosną i dłuższy sezon wegetacyjny jesienią. Umożliwi to ekspansję upraw ciepłolubnych w kierunku północnym, na obszary, które wcześniej nie były do tego odpowiednie.

Zdaniem prognostyków ze względu na upały i susze w XXI wieku na większości obszarów Europy wystąpią znaczne straty w produkcji rolnej, których nie zrównoważą zyski w Europie Północnej. Choć nawadnianie jest skutecznym sposobem przystosowania się do zmiany klimatu w rolnictwie, możliwości w tym zakresie będą w coraz większym stopniu ograniczone przez dostępność wody.

Najsilniej odczują to regiony południowe, co będzie miało ogólny negatywny wpływ na rolnictwo. Wysokie temperatury, niedobór wody i ekstremalne zjawiska pogodowe mogą powodować słabsze plony i większą ich zmienność, a w dłuższej perspektywie – zmniejszenie obszarów nadających się pod uprawę. Konkretne skutki będą zależeć od struktury opadów i poszczególnych rodzajów upraw.

W północnych częściach Europy można oczekiwać pewnych pozytywnych skutków dla rolnictwa w związku z wprowadzeniem nowych odmian roślin uprawnych, zwiększeniem plonów i rozszerzeniem obszarów nadających się do uprawy roślin. Wynika to z wydłużenia sezonu uprawy, większej liczby okresów bez przymrozków i rzadziej występujących fal ochłodzenia. Należy jednak spodziewać się również negatywnych skutków, głównie w postaci nasilenia występowania szkodników i chorób, wypłukiwania składników pokarmowych i zmniejszenia zawartości materii organicznej w glebie.

Konsekwencje zmiany klimatu dla leśnictwa obejmują zwiększone ryzyko wystąpienia susz, burz i pożarów (czynniki abiotyczne) oraz szkodników i chorób (czynniki biotyczne) – a to wszystko prowadzi do zakłócenia dobrego stanu lasów.

Pożary wpływają szczególnie na już zdegradowane ekosystemy na południu Europy, a według prognoz w przyszłości sytuacja ta ulegnie pogorszeniu, ponieważ na tym obszarze przewiduje się dłuższe i bardziej dotkliwe sezony pożarowe.

Zgodnie z prognozami przyrost lasów zmniejszy się w Europie Południowej, a zwiększy w Europie Północnej. Oczekuje się jednak, że różnorodność biologiczna lasów na całym kontynencie ulegnie przekształceniu: zmienią się gatunki drzew i wzrośnie zagrożenie dla wyspecjalizowanych zbiorowisk roślinnych. Należy się spodziewać, że ograniczona różnorodność gatunków drzew w lasach borealnych zwiększy ryzyko występowania szkodników i chorób.

Oczekuje się, że w wyniku zmiany klimatu znacznie zmieni się częstotliwość i intensywność większości rodzajów zjawisk ekstremalnych. W perspektywie krótkoterminowej, pod warunkiem należytego uwzględnienia podstawowej tendencji, składki będą rosły stopniowo, a rynek ubezpieczeniowy bez zakłóceń przyjmie takie zmiany. Zdobywanie wiedzy o ryzyku często jednak odbywa się „etapowo”, co może prowadzić do skoków cen w krótkim okresie. W dłuższej perspektywie, szczególnie w najbardziej wrażliwych sektorach lub obszarach, zmiana klimatu może pośrednio zwiększyć nierówności społeczne, ponieważ dla części społeczeństwa składki ubezpieczeniowe staną się zbyt kosztowne.

Konsekwencje gospodarcze zmiany klimatu dla regionów, w których turystyka ma duże znaczenie, mogą być znaczące. Przewiduje się znaczne zmniejszenie atrakcyjności turystycznej Europy Południowej w najważniejszych miesiącach letnich, ale i jej zwiększenie w pozostałych porach roku. Europa Środkowa ma według prognoz zyskać na atrakcyjności wśród turystów w całym roku. Przewidywane zmniejszenie pokrywy śnieżnej będzie miało negatywny wpływ na branżę sportów zimowych w wielu regionach.

Zmiana klimatu zagraża wszystkim przedsiębiorstwom, bo dotyczy całej naszej planety. Niektóre firmy są jednak bardziej narażone niż inne. Oczekuje się, że skutki zmiany klimatu będą nieproporcjonalnie dotkliwe dla MŚP i będą obejmowały zakłócenia działalności gospodarczej, szkody majątkowe, zakłócenia łańcuchów dostaw i infrastruktury prowadzące do wzrostu kosztów utrzymania i materiałów oraz wyższych cen. Działania na rzecz klimatu stwarzają jednak dla przedsiębiorstw szeroki wachlarz nowych możliwości rozwoju produktów i usług, które mogą pomóc zarówno w redukcji emisji, jak i w dostosowaniu się do ocieplającego się świata.

Arktyka stoi w obliczu poważnych zmian, w tym wyższego niż przeciętny wzrostu temperatury, zmniejszania się morskiej pokrywy lodowej latem oraz topnienia wiecznej zmarzliny. Zmniejszanie się pokrywy lodowej następuje coraz szybciej i według prognoz będzie jeszcze bardziej wpływać na lokalne systemy naturalne i stworzone przez człowieka. Stwarza to również potencjalne dodatkowe obciążenia dla środowiska, takie jak ekstensywne wydobycie ropy naftowej i gazu oraz otwarcie nowych szlaków żeglugowych. Topnienie wiecznej zmarzliny może poważnie zakłócić systemy ludzkie, na przykład powodując problemy infrastrukturalne. Wrażliwe ekosystemy Arktyki znacznie ucierpiały z powodu ponadprzeciętnego wzrostu temperatury. Przewiduje się, że skutki tego zjawiska będą się utrzymywać.

Prognostycy przewidują zmniejszenie pokrywy śnieżnej i lodowej na jeziorach i rzekach, zwiększenie zimowych i wiosennych przepływów rzek na niektórych obszarach i ich zmniejszenie na innych (np. w Finlandii) oraz większe szkody powodowane przez śnieżyce. Częstsze i intensywniejsze ekstremalne zjawiska pogodowe w perspektywie średnio- i długoterminowej mogą mieć negatywny wpływ na dany region, na przykład powodując większą zmienność plonów.

Nisko położone obszary przybrzeżne w północno-zachodniej części Europy były już w przeszłości zagrożone zalewaniem, a oczekuje się, że ryzyko takich powodzi wzrośnie ze względu na podnoszenie się poziomu mórz i większe prawdopodobieństwo fal sztormowych. Szczególnie narażone na to są kraje Europy Północnej. Przewiduje się, że większe opady w sezonie zimowym zwiększą intensywność i częstotliwość zimowych i wiosennych powodzi rzecznych, choć jak dotąd nie zaobserwowano tendencji wzrostowych w tym zakresie.

Najpoważniejszym skutkiem dla środkowej i wschodniej części kontynentu będą zdaniem prognostyków ekstremalne temperatury. W połączeniu z mniejszymi opadami w okresie letnim mogą one zwiększyć ryzyko wystąpienia suszy, a ponadto mają spowodować wzrost zapotrzebowania na energię latem. Przewiduje się, że z powodu większych opadów w sezonie zimowym wzrośnie intensywność i częstotliwość powodzi rzecznych zimą i wiosną (w różnych regionach). Prognozy wskazują też, że zmiany klimatu doprowadzą do większej zmienności plonów i częstszych pożarów lasów.

W ostatnich dziesięcioleciach region śródziemnomorski doświadczył poważnych skutków zmniejszonych opadów i wzrostu temperatury, a oczekuje się, że wobec postępującej zmiany klimatu sytuacja ta ulegnie pogorszeniu. Główne skutki, jakich należy się spodziewać, to zmniejszenie dostępności wody i plonów, większe ryzyko wystąpienia suszy, utrata różnorodności biologicznej, pożary lasów i fale upałów. Zwiększenie wydajności nawadniania w rolnictwie może do pewnego stopnia ograniczyć pobór wody, ale nie wystarczy, aby zrekompensować wzrost deficytu wody spowodowany zmianą klimatu. Ponadto skutki mniejszej dostępności wody i rosnącego zapotrzebowania na energię będą coraz bardziej odczuwalne w sektorze energetyki wodnej. Z kolei branża turystyczna będzie musiała zmierzyć się z mniej korzystnymi warunkami w okresie letnim. W wyniku zmiany klimatu i rozwoju społeczno-gospodarczego zagrożone są przepływy nienaruszalne, które mają istotne znaczenie dla zachowania dobrego stanu ekosystemów wodnych.

W ubiegłych latach postępująca urbanizacja i wzrost liczby ludności miejskiej w wielu miejscach zwiększyły wrażliwość miast europejskich na różne skutki oddziaływania klimatu, takie jak fale upałów, powodzie i susze. Konsekwencje ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak powódź na Łabie w 2002 r. czy wylanie miejskiego systemu odwadniania w Kopenhadze w 2011 r., pokazują, jak bezbronne są miasta w obliczu tego typu zjawisk. W przyszłości trwające przejmowanie gruntów miejskich, wzrost i koncentracja ludności w miastach, a także starzenie się społeczeństwa przyczynią się do dalszego zwiększenia wrażliwości miast na zmiany klimatu. Skutkom tym mogą częściowo przeciwdziałać odpowiednie planowanie urbanistyczne, zarządzanie miastami i poprawa zielonej infrastruktury.

Wzrost temperatury ma szczególne znaczenie w wielu regionach górskich, w których zaobserwowano utratę masy lodowców, zmniejszenie pokrywy śnieżnej, topnienie wiecznej zmarzliny i zmiany poziomów opadów, w tym mniejszą ilość opadów śniegu. Oczekuje się, że tendencja ta będzie się pogłębiać. Może to doprowadzić do zwiększenia częstotliwości i intensywności powodzi na niektórych obszarach górskich (np. w części Skandynawii), co może mieć wpływ na ludzi i środowisko zbudowane. Oprócz tego przewiduje się ograniczenie turystyki zimowej, zmniejszenie potencjału energetycznego energii wodnej na południu Europy, przesunięcie stref wegetacyjnych i znaczną utratę różnorodności biologicznej. Gatunkom roślin i zwierząt żyjącym w pobliżu szczytów gór grozi wyginięcie z powodu braku możliwości migracji do wyżej położonych regionów.

Cofanie się większości lodowców wpływa również na dostępność wody na obszarach położonych w dolnym biegu rzeki.